35 yaşındaki Mavi Aksel, Diyarbakır'ın özel halk otobüslerinin ilk kadın şoförü.
Belediye otobüslerinde 12 kadın şoför çalışıyor ve bundan dolayı kadın şoför görmeye alışkın kent sakinleri, özel halk otobüsleri olarak bilinen minibüslerde Mavi Aksel'i görünce mutlu olduklarını söylüyor.
Diyarbakır kent merkezinin nüfusu bir milyonun üzerinde ve trafik de oldukça yoğun.
Şehir içinde ve dış ilçelere ulaşımı sağlayan 380 belediye otobüsü var.
Belediye ulaşımı dışında, 400 hat minibüsü, 200 tane de özel halk otobüsü çalışıyor.
Özel araçlarla birlikte, 350 bin aracın trafikte olduğu Diyarbakır'da, toplu taşımayı günlük kullanan yolcu sayısı ise 500 bini aşıyor.
Minibüs şoförlerinin duraklarda yolcu kapma yarışı, durak harici yolcu indirip, bindirme, bazı sürücülerin agresif tavırları, ücretsiz kart taşıyan yolcuların özel halk otobüslerine alınmaması, Diyarbakır'da toplu ulaşım araçlarını kullanan kent sakinlerinin hemen her gün karşılaştıkları sorunlardan sadece birkaçı
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, bu sorunlara çözüm bulmak için 26 Kasım 2024 tarihinde, Özel Halk otobüsleri Kooperatifi ile 14 maddelik bir protokol imzaladı.
Protokolün en önemli maddelerinden biri de ''Özel halk otobüslerinde kadın şoför istihdam edilmesi'' şartı.
Bu kapsamda ilk etapta 25 kadın şoför kapsamlı bir eğitime alındı, eğitimi başarıyla geçen ilk şoför ise 35 yaşındaki Mavi Aksel oldu.
Mavi, yaklaşık bir haftadır Diyarbakır trafiğinde direksiyon sallıyor.
Diğer arkadaşları da yakın zamanda trafiğe çıkacak.
Genç kadın Dağkapı Meydanı'ndan, Araştırma Hastanesi güzergahına yolcu taşıyan bir otobüsü sürüyor.
Biz de Mavi'nin sürdüğü otobüse bindik ve kent sakinlerinin ne tür tepkiler verdiklerini izledik.
Araca binen genç bir adam, şaşırmış halde "Siz mi şoförsünüz?" diye sordu. Mavi, gülerek cevap verdi, bu tepkilere alıştığını söyledi.
Genç adamdan sonra yaşlı bir kadın, direksiyondaki Mavi'yi görünce gülüyor ve "Allah güç, kuvvet versin kızıma" diyerek ona el salladı.
Minibüsün şoför koltuğunda kadın sürücü gören hemen hemen tüm yolcular önce şaşırdı, sonra da "Hayırlı olsun" diyerek bu uygulamaya sevindiklerini dile getirdiler.
Torunuyla araca binen Ayşe Balaban "Kadınlar her işi başarır ve bence bu konuda da bir numara olacaklar" sözleriyle sevincini paylaştı.
İlk ve son durak arasındaki mesafe yaklaşık bir saat sürüyor. Halk otobüslerinde hem para hem de ulaşım kartı geçerli.
Bu aşamada Mavi'yi en çok zorlayan konulardan biri de bir yandan aracı kullanırken diğer yandan elden para alışverişi yapmak
Kullandığı araç manuel ve direksiyon başında para alıp vermeye daha alışamadığını söylüyor.
"Umarım en kısa zamanda tüm halk otobüsleri de kartlı sisteme geçer" diyen Mavi, bir yandan yolculara para üstünü uzatırken bir yandan gün içinde neler yaşadığını anlattı.
O sırada para üstü geç gelen bir erkek yolcu, durakta inmeden önce "Aslında iyi sürüyorsunuz ama çok heyecanlısınız, kendinize güvenmiyorsunuz" dedi ve Mavi'nin yanıtını beklemeden indi.
Genç kadın, kendine güvendiğini ve heyecanlı olmadığını söylese de adam bunu duymadı. Ama bu yorumlar Mavi'nin moralini bozmuyor.
"İyi bir şey mi dedi, kötü mü anlamadım ama bazı erkekler de kadınları çekemiyor, yorumlarıyla özgüvenimizi sarsmaya çalışıyorlar. Kendime güvenmesem burada olmazdım ki?" diyerek aracını sürmeye devam etti.
Mavi Aksel'in sürdüğü otobüste, kadın şoför uygulamasının nasıl olduğunu yolculara sorduğumuzda, "Çok memnunuz" yanıtları geldi.
Elimde kamerayı gören yolcular ulaşım problemlerinden oldukça dertliler ve kısa sürede otobüsün içi, Diyarbakır'ın ulaşım problemlerinin konuşulduğu bir foruma dönüştü.
Engelli oğluyla beraber araca binen orta yaşlı bir kadın, belediyenin verdiği ücretsiz ulaşım kartından yararlandığını ve bu yüzden maruz kaldığı zorbalıkları anlatmaya başladı:
"Güzergahımdan belediye otobüsü geçmiyor ve mecburen halk otobüsü kullanıyorum, şoförler de ücretsiz kartı görünce, bizi almıyorlar, hatta hakaret edip 'Engelliyseniz evinizde oturun' diyorlar.
"Devlet bize bu hakkı tanımış ama onlar bunu bize çok görüyorlar, bunlar çok üzücü şeyler'' diyerek kadın sürücülerin bu olumsuz tabloyu değiştireceğine inandığını söyledi.
''Kadınlarımız akıllıdır, kadınlarımız sabırlıdır, akıl ve sabır bir araya gelince başarı gelir'' yorumunu da ekliyor.
Hemen yanında oturan 65 yaş üstü emekli bir vatandaş da aynı dertten muzdarip.
Ücretsiz ulaşım kartının emeklileri ekonomik yönden rahatlattığını söyleyen bu yolcu, ''Bu sayede bir külfetten kurtulduk ama erkek şoförler ücretsiz biniyoruz diye, biz yaşlılara hakaret ediyorlar, arabaya almadıkları yetmiyor, bizleri otobüsten indiriyorlar, ben de buna çok maruz kaldım'' diyor.
Diğer yolcular ona hak verdi ve yaşadıkları benzer hadiseleri anlatmaya başladılar. Yolculara göre, kadın şoförlerinin sayısının artmasıyla buna benzer sorunların çözüme kavuşabilir.
Erkek sürücülerin agresif olduğunu, hız yaptıklarını, dikkatsiz kullandıklarını savunan birçok yolcu, kadınlar sayesinde trafiğin daha sakin olacağına, rekabetin sona ereceğine inanıyorlar ve minibüslerde de kadın şoförler uygulaması başlatılmasını talep edenler de oldukça fazla.
BBC News Türkçe'nin Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Ulaşım Daire Başkanı Temel Cengiz'den aldığı bilgilere göre, Diyarbakır ve ilçelerinde engelli ve 65 yaş üstü bireyleri kapsayan ücretsiz kart kullananların sayısı 211 bin 439.
Özel halk otobüsleri ise sadece kent merkezinde hizmet veriyor.
Birçok şoförün, ücretsiz kartlara ayak dirediğini gösterdiğini belirten Cengiz, "Aylık bazda belediye otobüslerinde yaklaşık 750 bin, özel halk otobüslerinde ise 130 bin ücretsiz biniş gerçekleştiriliyor. Özel halk otobüslerine ücretsiz kartların parası ödenmeye başlayınca, yaşlı ve engelli yolcuların şikâyeti azaldı" dedi.
Belediyelerin özel halk otobüslerine ücretsiz veya indirimli binişler için ödeme yapması yasal bir zorunluluk değil fakat Büyükşehir Belediyesi Kanunu bu tip ödemelere izin veriyor. Belediye de 2025 başından bu yana otobüs işletmecilerine ücretsiz biniş başına yarım bilet parası veriyor.
Kadın şoför varlığı ile güvenli sürüşün artacağına inanan Temel Cengiz, bu sayede kent sakinlerinin toplu taşımaya yöneleceğini düşünüyor.
Daha önce güvenlik görevlisi olan Mavi Aksel, belediye otobüsü imtihanını da başarıyla geçmiş ama babası aktif belediye çalışanı olduğu için iş başvurusu kabul edilmemiş.
12 yaşındaki oğlunu tek başına büyüten Mavi, işe ihtiyacı olduğu için halk otobüsleri için kadın şoför projesine başvurmuş.
Sınavı başarıyla geçince de Diyarbakır'ın ilk kadın halk otobüsü sürücüsü unvanına sahip olmuş. Mavi "Diyarbakır'da da bu ilk ve bunun için gururluyum" dedi.
Yolcuların kendisine güvenip onu örnek göstermesine çok mutlu olan Mavi, işin yorucu ve zor yanlarına da dikkati çekiyor.
"İlk ve son durakta kadın tuvaleti olmaması çok büyük bir sorun, bu beni çok zorluyor" dedi.
Bunun dışında mesaisi sabah 05:30'da başlıyor ve sekiz saat direksiyon başında kalıyor.
Sigortası var ama maaşı sabit değil: Günlük yevmiye ile çalışıyor ve bu yüzden haftanın yedi günü direksiyon kullanmak zorunda hissettiğini söylüyor, "Düzenli bir maaş olmadığı için hafta sonları da çalışmak zorundayım" diyor.
Onu zorlayan bir diğer problem ise trafikte erkek sürücülerin tacizi:
"Ticari araçlar ve beyaz minibüs şoförleri araç kullanırken beni geçmeye çalışıyorlar, aracı önüme kırıyorlar, hız yapıp duraktaki yolcuları benden önce kapmak için yarış halindeler. Adeta ekmeğimizi kazanmamıza engel oluyorlar. Trafikteki bu davranışları tehlikeli oluyor ve kaza olmasın diye mecburen bir kadın olarak onlara yol veriyorum."
Trafikte ona zorluk çıkaran şoförleri bağlı oldukları kooperatife şikâyet etse de birçok erkek şoförün, kadın minibüs şoförlerin varlığına alışmasının zaman alacağını inanıyor
Muhabir: Zeki DARA
